Aserbaídsjan

Síðast uppfært: 30.05.2012

Átök við nágrannalandið Armeníu sem og mikil og útbreidd spilling hafa haft mikil áhrif á landið, sem er kannski best þekkt fyrir miklar olíubirgðir.

Fáni

Efnisyfirlit

Helstu tölur og staðreyndir

Höfuðborg:	Baku
Íbúafjöldi:	10 412 651 (2023)
Svæði:	86 600 km2
Gjaldmiðill:	Manat
Verg landsframleiðsla á hvern íbúa:	17 764 PPP$
Þjóðdagur:	28. maí

Landafræði

Aserbaídsjan er landlukt ríki í suðurhluta Kákasus. Það hefur 713 kílómetra langa strandlínu sem liggur að Kaspíahafi, stærsta stöðuvatni heims. Sléttur og há fjöll einkenna landslagið. Meðalhiti og úrkoma eru mjög breytileg eftir landshlutum. Hitabeltisloftslag er í suður- og austurhlutum landsins og í vestri og norðri er loftslagið líkt Alpaloftslagi. Þurrkatímabil eiga sér stað og aðeins um 19% landsins eru ræktanleg.

Saga

Staðsetning Aserbaídsjans í tengslum við viðskipti á milli austurs og vestur gerði það að verkum að landsvæðið var talið verðmætt og margir reyndu að eigna sér það. Árið 642 tóku Arabar yfir landið og eftir það börðust Persar, Rússar, Ottómanheimsveldið og ættbálkar landsins um yfirráðarétt yfir svæðinu.

Árið 1828 var Turkmenchay-samningurinn gerður, en samkvæmt honum áttu Persar og Rússar að deila svæðinu með sér. Landsvæðið sem í dag kallast Asjerbaídsjan var innlimað í rússneska keisaradæmið, en þegar það leystist upp í fyrstu heimsstyrjöldinni lýsti Aserbaídsjan yfir sjálfstæði og varð að alþýðulýðveldinu Aserbaídsjan árið 1918. Landið var þó sigrað af Rauða hernum og Sovétríkjunum árið 1936. Þegar Sovétríkin féllu árið 1991 varð landið sjálfstætt á ný. Frá árinu 1990 hafa Aserar átt í erjum við Armena um Nagorno-Karabakh, þar sem armenski meirihlutinn vill stofna nýtt sjálfstætt ríki.

Vistfræðileg fótspor

1,2

jarðarkúlur Aserbaídsjan

Ef hver einasta manneskja á jörðinni ætti að hafa sömu neyslu og meðalmannfjöldi í Aserbaídsjan, þá þyrftum við 1,2 jarðar.

Vistfræðileg fótspor

Samfélag og stjórnmál

Samkvæmt stjórnarskránni frá árinu 1995 hefur þingið löggjafarvaldið sem kosið er í almennum kosningum. Framkvæmdavaldið liggur hjá forsetanum sem er kosinn til fimm ára í senn. Árið 2009 gekk stjórnarskráarbreyting í gegn sem gefur forsetanum möguleika á því að verða endurkjörinn án nokkurra takmarkana. Landið er talið mjög spillt og hafa stjórnvöld verið sökuð um kosningasvindl oftar en einu sinni. Sama fjölskyldan hefur farið með völd síðan 1993, en Haidar Alijev stjórnaði landinu með hörku allt til dauðadags, en hann dó árið 2003. Síðan þá hefur sonur hans, Ilham Alijev, setið við völd.

Stríðið við Armeníu um Nagorno-Karabakh hefur hingað til verið stærsta utanríkismál Asera. Vopnahlé hefur staðið yfir síðan árið 1994, en enn er þó ekki búið að leysa hver eigi að fara með stjórn landsvæðisins. Stríðið leiddi til þess að um það bil 700.000 Aserar urðu að flóttamönnum í eigin landi, en í dag eru um 14% landsins hersetin af Armenum. Samkvæmt skýrslum er Armenum og öðrum minnihlutahópum í landinu mismunað og er staða mannréttindamála í landinu áhyggjuefni.

Lífskjör

77 / 169

HDI-lífskjör Aserbaídsjan

Aserbaídsjan er númer 77 af 169 löndum á lífskjaralista SÞ (HDI) yfir mannlega þróun.

HDI - Lífskjaralisti Sþ

Hagkerfi og viðskipti

Stærstu og mikilvægustu náttúruauðlindir Asera eru gas, járn og olía. Olían er stærsta útflutningsvara landsins og er landið eitt af elstu olíuframleiðendum heims, en í byrjun síðustu aldar framleiddu Aserar helming allrar olíu í heiminum. Í dag eru það einungis Íranar og Sádi-Arabar sem eiga meiri olíuauðlindir. Þrátt fyrir auðlindir sínar hafa umskipti landsins yfir í markaðshagkerfi verið hæg.

Átökin við Armena hafa þrátt fyrir vopnahléið veikt hagkerfi landsins sem og öll alþjóðaviðskipti, en Rússar lokuðu til dæmis landamærum sínum að Aserbaídsjan árið 1994. Mikil spilling er í landinu og er það eitt af þeim helstu áhyggjuefnum sem tengjast efnahagi landsins. Vonast hefur verið til að velsæld aukist vegna olíuauðlindanna, en það hefur ekki orðið að raunveruleika vegna mikillar misskiptingar. Meira en helmingur landsmanna lifir undir fátæktarmörkum.

Tölfræði

Á þessari síðu er gildi fyrir landið Aserbaídsjan fyrir allar mælistikur (frá því ári sem síðast barst). Þú getur auðveldlega borið þessi gildi saman við gildi frá öðru ríki. Sjá vísir